गणुबा

तिसऱ्या बाळंतपणात बायको मेली तसा गणुबा जास्तच दारुत बुडाला. दिवस रात्र ओढ्याकाठी मालाबाईच्या हातभट्टीच्या गुत्यावर पडून राहू लागला. नंतर- नंतर तर घरातल्या सगळ्या वस्तू गावातल्या दुकानदारांच्या घरातल्या फळीवर जाऊन बसल्या. उरलेला जमिनीचा तुकड़ा पण उधारीत गेला. बालपण कोमेजून दोन लहान पोरांची शाळा कायमची सुटली. गावातल्या लखुबा शेठने सोन्या चांदीच्या दुकानाला 'शेठ' बनवतो म्हणून दोन्ही पोरं केरळला नेली. म्हातारी तर पार कोसळून गेली. रागाने कधी- कधी मालाबाईच्या गुत्त्यावर जाऊन हातपाय घासू लागली. तिची आई बहीण काढू लागली पण काही उपयोग झाला नाही.

वस्तीवरच्या गोठ्याच्या बाहेर शेजारी- पाजारी म्हशीच्या धारा काढायला बसले की म्हातारी चार महिन्यांच्या चिमुकलीला मांडीवर घेऊन कपभर दूधाच्या आशेने डोळ्यांची वाळवंटे करुन बसू लागली. भुकेने चिमुकलीचा आक्रोश तिचं काळीज पेटवून द्यायचा. मग खपाटीला गेलेल्या तिच्या पोटावरची सुकलेली कातडी वर खाली व्हायची. सुरवातीला शेजा- पाजाऱ्यानी थोडे फार शिळे पाके खायला दिले पण "रोजचच मडं त्याला कोण रडं!" म्हणत शेजारी पण दूर पळाले. मग गोठ्यातली वाळलेली मकेची कणसे सोलून कोपऱ्यातल्या जात्यावर भरडून म्हातारी चुलीवर रटारटा कण्या शिजवून पोटाची आग भागवू लागली. त्याचीच पेज करुन पोरीला पाजू लागली. पण त्यानं चिमुकलीची भूक संपायची नाही. तिचा आक्रोश रात्रीच्या एकांतात अंधार कापीत दूरपर्यंत जावू लागला.

एका रात्री गावातली परटाची शाली म्हातारीजवळ आली अन कानात कायतरी कुजबुजुन गेली. तवापासून तर म्हातारीचा डोळ्याला डोळा लागत नव्हता. एक मन म्हणायचं, "शालीचा सल्ला घ्याला नको!" तर दूसरं मन म्हणायचं, "आपल्या मागं हिचं कोण बघणार! घरात ठीवून पण उपाशीच मरणार...!"

... एका सकाळी सूर्याची किरणे ओढा ओलांडून वस्तीकडं सरकली आणि शेजारच्या म्हशीच्या हंबरण्याच्या आवाजानं म्हातारी चिमुकलीला काखत धरून कोवळ्या उन्हाला अंगणात येवून बसली. तशी पलिकडच्या गोठ्यातली किसाबाई म्हशीच्या कासत तसच शिल्लक दूध ठेवून दूधाची किटली घेवून घरात पळाली. म्हातारीच्या डोळ्यातनं पाण्याची धार मांडीवरल्या चिमुकलीवर पडली तशी घाबरुन चिमुकली रडायला लागली.

इतक्यात ओढ़ा ओलांडून एक पांढऱ्या रंगाची चार चाकी व्हॅन वस्तीच्या दिशेने येताना दिसली. तशी म्हातारी भीतीनं अजून थरथर कापायला लागली. व्हॅन येवून गोठ्याच्या पुढच्या वाळलेल्या तुळशी जवळ येवून थांबली अन परटाच्या शालीसोबत एक सुशिक्षित जोडपं खाली उतरलं. म्हातारी जवळ शाली आली आणि हळूच म्हातारीला म्हणाली,"त्यांच्या घरी लई शिरिमंती हाय! पण त्यासनी मुलबाळ झालं नाय! तुझ्या नातीला चांगलं संभाळत्याल! तू नगस काळजी करूस!" गाडीतून उतरलेल्या त्या गोऱ्या बाईने हातातील खेळणी दाखवत चिमुकलीला उचलून घेतली तसा थरथर कापणाऱ्या म्हातारीच्या डोळ्यांचा बांध फुटला...

...बघता- बघता गाड़ी ओढ़ा ओलांडून दूर झाडांच्या आडोशाला दिसेनाशी झाली. पण पांढऱ्या गाडीतून कायमचं शहराकडे धावत निघालेल्या काळजाच्या चिमुकल्या तुकड्याकडं लांबून हात जोडून म्हातारी तशीच मुसमुसत बघत राहिली...

© ज्ञानदेव पोळ